Mir Cəlal Paşayev adına Milli Virtual Kitabxana

Hüseyn Tövfiqi

Böyük dinlərlə tanışlıq...

© Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 2013

Bütün hüquqlar qorunur

Redaktor və ön sözün müəllifi: Hamlet İsaxanlı

Hüseyn Tövfiqi. Böyük dinlərlə tanışlıq. – Bakı: Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, 2013. – 290 səh.

ISBN 978-9952-20-080-5

1.Din tarixi 2. İslam 3. Yəhudilik 4. Xristyanlıq 5. Digər dinlər 5. Din və ədəbiyyat...

“Böyük dinlərlə tanışlıq” kitabı həcmcə bir-birinə yaxın və mövzu baxımından təbii ardıcıllığa malik dörd hissədən ibarətdir. Birinci hissədə din haqqında ümumi məlumat verilir, qədim dünyanın dinləri və Hindistan, Çin, Yaponiya xalqlarının dinləri haqqında danışılır. İkinci hissə yəhudiliyə, üçüncü-xristianlığa və nəhayət, dördüncü hissə İslam və onun digər dinlərlə müqayisəsinə həsr olunmuşdur.

Farscadan Azərbaycan türkcəsinə tərcüməsi və nəşrə hazırlıq zamanı bir sıra çətinliklərin aradan qaldırılmasında, ilkin tərcümə mətninin təshih edilməsində tərcüməçi - Xəzər universiteti Şərq dilləri və dinşünaslıq departmentinin müəllimi Dr. Rüstəm Lazımov, adı çəkilən departmentin müdiri Elnurə Əzizova mənə kömək etdilər. Çox sağ olsunlar. Redaktə işi də asan olmadı. Vaxt məhdudiyyəti olmasa, tərcümə mətni daha mükəmməl ola bilərdi. Mümkün xətalara görə əvvəlcədən üzr istəyirik. İstənilən halda Hüseyn Tövfiqinin “Böyük dinlərlə tanışlıq” kitabı Azərbaycan türkcəsində yeni həyata başlayır; oxuculara faydalı olacağını düşünürəm.

Hamlet İsaxanlı

İçindəkilər

Bəşərin Allaha və dinə fitri ehtiyacı (Doktor Əhməd Əhmədi) .......................................................................................... 7

Dinlərlə tanışlıq necə baş verir mühit, elm və kitab (Hamlet İsaxanlı) ........................................................................................ 9

1. Külliyat ....................................................................................... 24

1. Din, məzhəb, millət və şəriətin tərifi: .................................. 24

2. “Din” yaxud “Dinlər”........................................................... 26

3. Din Sosiologiyada ................................................................ 26

4. Dinin mərhələləri ................................................................. 27

5. Dinlər barəsindəki elmin faydası ......................................... 28

6. Dinlərin qruplara bölünməsi ................................................ 29

7. Dinlərin dərəcələrə bölünməsi ............................................. 30

8. Yerli və yerli olmayan dinlər ............................................... 31

9. Dindarlığın hal-hazırki vəziyyəti ......................................... 31

10. Hər şey və heçnə ................................................................ 32

2. İbtidai dinlər ............................................................................... 34

1. İbtidai insanların dini ........................................................... 34

2. Animizm............................................................................... 38

3. Fetişizm ................................................................................ 39

3. Qədimi dinlər .............................................................................. 40

1. Misir ..................................................................................... 40

2. Babilistan ............................................................................. 42

3. Yunanıstan ........................................................................... 44

4. Roma .................................................................................... 46

4. Hindistan .................................................................................... 49

1. Hinduizm .............................................................................. 50

2. Caynizm ............................................................................... 64

3. Buddizm ............................................................................... 66

4. Sikhizm ................................................................................ 72

5. Çin və Yaponiya .......................................................................... 76

4

1. Konfusizm ............................................................................ 76

2. Taoizm ................................................................................. 80

3. Sintoizm ............................................................................... 82

6. Qədim İran ................................................................................. 85

1. Muğan dini ........................................................................... 85

2. Zərdüşt dini .......................................................................... 86

3. Mitraizm ............................................................................... 92

4. Manilik ................................................................................. 93

5. Məzdək dini.......................................................................... 96

7. İslamdan öncə ərəblər arasındakı mövcud dinlər ...................... 99

1. Cahiliyyət dövrünün ərəb dinləri ......................................... 99

2. Ərəblərin Tanrıları ............................................................. 100

3. Allaha iman ........................................................................ 101

4. Əzabverici ruhlar................................................................ 101

5. Sabiilər ............................................................................... 102

8. Yəhudilik ..................................................................................... 105

1. İbranilər .............................................................................. 105

2. Həzrət İbrahim (ə) .............................................................. 106

3. İslamil və İshaq (ə)............................................................. 108

4. Həzrət Yaqub (İsrail) ......................................................... 110

5. Həzrət Musa (ə).................................................................. 111

6. Bəni-İsrailin tarixi .............................................................. 119

7. Tənəx (Əhdi-Ətiq).............................................................. 132

8. Təlmud ............................................................................... 140

9. Qebala ................................................................................ 143

10. Etiqadlar ........................................................................... 144

11. Əhkam .............................................................................. 148

12. Yəhudi bayramları............................................................ 151

13. Yəhudi firqələri ................................................................ 154

14. Məsihanın zühuru intizarını çəkərkən .............................. 160

9. Xristyanlıq .................................................................................. 166

1. Həzrət İsanın (ə) zühuru dövrü .......................................... 166

2. Həzrət İsanın (ə) zühuru barəsində verilmiş xəbərlər ........ 166

3. Tarixdə mövcud olan İsa barəsində araşdırma ................... 167

5

4. Həzrət İsanın (ə) həyatı ...................................................... 169

5. Qüsl verən Yəhya ............................................................... 171

6. Həzrət İsanın (ə) qiyamı ..................................................... 172

7. Həzrət İsanın (ə) fəaliyyətinin sonu ................................... 173

8. Elçilər, yaxud Həvarilər ..................................................... 175

9. İnqilabçı İsa ........................................................................ 180

10. Kilsənin yaranması ........................................................... 189

11. Xristyanlığın yayılması .................................................... 191

12. Kəlami ixtilafların yaranması........................................... 191

13. Xristyanlıq Romada ......................................................... 192

14. İsa (ə) rahiblər üçün nümunədir ....................................... 193

15. Papalar .............................................................................. 195

16. Digər xristyan quruluşları ................................................ 202

17. Əhdi-Cədid ....................................................................... 204

18. Müqəddəs kitabın mötəbərliyi ......................................... 209

19. İnam və etiqadları............................................................. 215

20. Yeddi müqəddəs adət ....................................................... 227

21. Xristyanlıq bayramları ..................................................... 235

22. Kilsədə meydana çıxan ayrılıq ......................................... 237

23. Xristyanlıq firqələri .......................................................... 238

24. Rahiblik ............................................................................ 241

25. Kilsə şuraları .................................................................... 243

26. Məzhəb islahatı ................................................................ 245

27. Xristyanlıqda axirət məsələləri ........................................ 250

28. Həzrət İsa Məsihin (ə) qayıdış həyəcanı .......................... 252

10. İslam və digər dinlər ................................................................. 256

Nur və zülmət ......................................................................... 256

2. Adlandırılması: Müəyyənləşdirməklə və təyin etməklə .... 259

3. Sonunculuq və sonrakı dinlərin gəlməsi barəsində müjdə . 260

4. Düzgünlüyü ........................................................................ 263

5. Kəlami məsələləri .............................................................. 263

6. İnsanın süquta uğraması və xilas təlimi ............................. 269

7. Təhzib-paklanma ................................................................ 271

8. Adət və mərasimlərin dəyişdirilməsi ................................. 273

6

9. Allahın qüdrət dini, Allahın məhəbbət dini və Allahın

rəhmət dini ................................................................... 275

10. Allahı tanımaq .................................................................. 276

11. Peyğəmbtanıma (Peyğəmbərşünaslıq) ............................. 303

12. Hökumət ........................................................................... 314

13. Axirəttanıma..................................................................... 331

14. Radikal və Plüral dinlər.................................................... 345

15. Yaxşılıq ............................................................................ 347

16. Qidalanma ........................................................................ 347

17. Şərabın içilməsi